«Βυθίζεται» η Δυτική Μακεδονία: Πρωταθλήτρια στη μισθολογική ανισότητα – Η ενεργειακή αλλαγή έφερε ανισότητες, ανεργία και φτώχεια

Τα πρόσφατα στοιχεία της Eurostat για τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό στις περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιβεβαίωσαν, δυστυχώς, μια θλιβερή πραγματικότητα: η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται στην κορυφή του ευρωπαϊκού χάρτη της φτώχειας. Από τις 25 περιφέρειες της Ε.Ε. με ποσοστά κινδύνου φτώχειας άνω του 33%, πέντε είναι ελληνικές – η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, η Κεντρική Ελλάδα, η Δυτική Ελλάδα, η Πελοπόννησος και το Βόρειο Αιγαίο.

Η Βουλγαρία, η Ισπανία και η Ιταλία διαθέτουν από τέσσερις περιφέρειες στη λίστα των «φτωχότερων 25» και η Ρουμανία τρεις. Όμως, η παρουσία της Ελλάδας με πέντε περιφέρειες σε αυτή τη ζοφερή κατάταξη καταδεικνύει την έκταση των κοινωνικών και οικονομικών ανισοτήτων στη χώρα, παρά τη δεκαετή προσπάθεια ανάκαμψης μετά την κρίση.

Μισθολογική ανισότητα και καθήλωση εισοδημάτων

Αν τα στοιχεία της Eurostat αποτυπώνουν τη φτώχεια, μια νέα μελέτη του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) έρχεται να φωτίσει ένα ακόμη πιο ανησυχητικό φαινόμενο: τη ραγδαία αύξηση της μισθολογικής ανισότητας ανάμεσα στις ελληνικές περιφέρειες. Σύμφωνα με τη μελέτη, η Ελλάδα δεν είναι απλώς φτωχή σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο· είναι και εσωτερικά άνιση, με τεράστιες διαφορές μεταξύ περιφερειών.

Από τις 237 περιφέρειες της Ε.Ε. για τις οποίες υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, οι ελληνικές βρίσκονται σχεδόν όλες στις τελευταίες θέσεις όσον αφορά την αγοραστική δύναμη των μισθών. Η περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, που το 2009 κατατασσόταν στην 202η θέση, βρίσκεται πλέον στην τελευταία (237η), ενώ η Ήπειρος κατέχει την προτελευταία. Μέσα σε μία δεκατριετία, οι ελληνικές περιφέρειες έχουν υποχωρήσει κατά μέσο όρο 40 θέσεις στην ευρωπαϊκή κατάταξη.

Το 2009, ο μέσος μισθός στην Ελλάδα κυμαινόταν από το 60% έως το 90% του ευρωπαϊκού μέσου όρου, με την Αττική να ξεχωρίζει ελαφρώς. Σήμερα, η εικόνα αυτή έχει πλήρως αντιστραφεί. Η ψαλίδα με την υπόλοιπη Ευρώπη έχει ανοίξει δραματικά, με τη Δυτική Μακεδονία να καταγράφει τη μεγαλύτερη πτώση: από την 143η θέση το 2009 στην 221η το 2022. Η δραματική αυτή επιδείνωση αποδίδεται, μεταξύ άλλων, στη ραγδαία απολιγνιτοποίηση και στην απώλεια χιλιάδων θέσεων εργασίας της ΔΕΗ, γεγονός που αποδεικνύει πως η ενεργειακή μετάβαση ήταν «δίκαιη» μόνο στα λόγια.

Η κοινωνική διάσταση της κρίσης

Οι επιπτώσεις της μισθολογικής ανισότητας δεν περιορίζονται στην οικονομία. Όσο η ψαλίδα μεγαλώνει, τόσο εντείνονται τα φαινόμενα εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης. Οι άνθρωποι που δεν μπορούν να εξασφαλίσουν αξιοπρεπή διαβίωση εγκαταλείπουν τις φτωχότερες περιοχές αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες στα μεγάλα αστικά κέντρα ή στο εξωτερικό.

Το αποτέλεσμα είναι η ερήμωση της υπαίθρου, η δημογραφική γήρανση, η μείωση των γεννήσεων και το κλείσιμο σχολείων και υπηρεσιών. Οι νέοι, ιδιαίτερα οι πτυχιούχοι υψηλής ειδίκευσης, αποτελούν το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα: το κύμα μετανάστευσης της προηγούμενης δεκαετίας άδειασε τη χώρα από το πιο παραγωγικό της δυναμικό, και η επιστροφή τους παραμένει εξαιρετικά περιορισμένη.

Η εργασιακή φτωχοποίηση δεν πλήττει μόνο το εισόδημα, αλλά και την κοινωνική συνοχή. Δημιουργεί πολίτες δεύτερης ταχύτητας, παγιώνει τον αποκλεισμό και εντείνει την αίσθηση αδικίας. Η «εσωτερική μετανάστευση» από τις φτωχές στις πλούσιες περιοχές μετατρέπει τη γεωγραφία της Ελλάδας σε χάρτη ανισοτήτων, όπου λίγα αστικά κέντρα συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων, της εργασίας και της νεολαίας, αφήνοντας την περιφέρεια να μαραζώνει.

Το στοίχημα της σύγκλισης

Η καθήλωση των μισθών, η μείωση της αγοραστικής δύναμης και η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων συντηρούν έναν φαύλο κύκλο φτώχειας και ανισότητας. Σύμφωνα με τη μελέτη του ΚΕΠΕ, για να επιτευχθεί πραγματική σύγκλιση με την υπόλοιπη Ευρώπη απαιτούνται ριζικές παρεμβάσεις: στοχευμένες πολιτικές συνοχής, επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο και καινοτομία, ενίσχυση των υποδομών και –κυρίως– αλλαγή του παραγωγικού υποδείγματος της χώρας.

Η Ελλάδα χρειάζεται να επενδύσει στη δημιουργία ποιοτικών θέσεων εργασίας, με αξιοπρεπείς μισθούς, προοπτικές εξέλιξης και σταθερότητα. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις, η φτώχεια και η μισθολογική ανισότητα θα παραμείνουν δομικά χαρακτηριστικά του ελληνικού οικονομικού μοντέλου.

Ο οικονομολόγος του ΚΕΠΕ, Βλάσης Μισσός, που υπογράφει τη μελέτη, επισημαίνει πως οι περιφέρειες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης –και ιδίως της Ελλάδας– αντιμετωπίζουν αυξανόμενες αναπτυξιακές προκλήσεις, που δυσχεραίνουν τη σύγκλιση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Αν δεν υπάρξει συντονισμένη δράση, η ανισότητα θα παγιωθεί, υπονομεύοντας την ίδια τη συνοχή της Ένωσης.

Μια προειδοποίηση για το μέλλον

Η ελληνική περίπτωση λειτουργεί, όπως τονίζει η έρευνα, ως ένα «ευρωπαϊκό αντιπαράδειγμα»: μια χώρα που, παρά τις μεταρρυθμίσεις και τη δημοσιονομική πειθαρχία, βλέπει τις περιφέρειές της να βυθίζονται στη φτώχεια και τους εργαζομένους της να αδυνατούν να ζήσουν από τη δουλειά τους. Η κατάσταση αυτή δεν αποτελεί απλώς στατιστικό φαινόμενο, αλλά κοινωνικό συναγερμό.

Αν η Ελλάδα θέλει να ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο της φτώχειας, πρέπει να επαναπροσδιορίσει την αναπτυξιακή της στρατηγική, με κέντρο τον άνθρωπο και όχι τους αριθμούς. Μόνο έτσι θα πάψει να είναι το αρνητικό παράδειγμα της Ευρώπης και θα μπορέσει να μετατραπεί σε υπόδειγμα δίκαιης ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής.