Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Φιλιππαίων – -Η περιοχή των Γρεβενών ως πρότυπο πεδίο έρευνας για την Αρχαιολογία του Ορεινού Τοπίου

Μια οχυρωμένη εγκατάσταση της ελληνιστικής περιόδου, σε υψόμετρο 1.150 μ. στην καρδιά της Πίνδου, τεκμηριώθηκε και χαρτογραφήθηκε συστηματικά κατά τον πρώτο κύκλο ερευνών του Αρχαιολογικού Προγράμματος Φιλιππαίων (Phili.P). Το πρόγραμμα διεξάγεται από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Γρεβενών (ΥΠΠΟ), υπό τη διεύθυνση του αναπληρωτή καθηγητή κλασικής αρχαιολογίας κ. Νικόλα Δημάκη.

Η θέση

Η έρευνα πεδίου του Σεπτεμβρίου 2025 επικεντρώθηκε κοντά στον οικισμό των Φιλιππαίων Γρεβενών, σε περιοχή με πυκνή δασοκάλυψη και ιδιαίτερο φυσικό ανάγλυφο (εικ. 1). Με τη χρήση συνδυασμένων μεθόδων – LiDAR, γεωφυσικές διασκοπήσεις, εκτεταμένη επιφανειακή έρευνα και δοκιμαστικές τομές – τεκμηριώθηκε οχυρωμένος χώρος έκτασης περίπου 90 στρεμμάτων, αναπτυγμένος σε επάλληλα άνδηρα και περιβαλλόμενος από ισχυρά τείχη (εικ. 2-6). Οι ταφικοί χώροι εντοπίστηκαν σε παραποτάμια πλατώματα, υποδηλώνοντας οργανωμένη και διαχρονική χρήση του τοπίου.

Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα σωζόμενα τμήματα των οχυρώσεων, με επιμελημένη αργολιθοδομή πλάτους 1,20-1,80 μ. και ύψους έως 2,50 μ. Η μορφή τους εντάσσεται σε μια περιφερειακή «Κοινή» τειχοποιίας, χαρακτηριστική των ορεινών θέσεων των Γρεβενών κατά την αρχαιότητα (εικ. 7-8). Τα στοιχεία αυτά προσφέρουν πολύτιμες ενδείξεις για την τοπική αμυντική αρχιτεκτονική και τη χωροταξική οργάνωση της Δυτικής Μακεδονίας.

Τα ευρήματα

 Τα κινητά ευρήματα περιλαμβάνουν κεραμική, ειδώλια, νομίσματα, αγνύθες, κατάλοιπα μεταλλουργικής επεξεργασίας και άλλα αντικείμενα, που χρονολογούνται κυρίως στους ελληνιστικούς χρόνους. Ωστόσο, τα δεδομένα δεν αποκλείουν την ύπαρξη παλαιότερης φάσης ίδρυσης ούτε τη συνέχιση της χρήσης του χώρου σε μεταγενέστερες περιόδους.

Η ερευνητική ομάδα

Στο πρόγραμμα συμμετείχαν είκοσι προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές και υποψήφιοι διδάκτορες από πανεπιστήμια της Ελλάδας και του εξωτερικού (Αμερική, Βέλγιο, Γερμανία). Εξειδικευμένοι επιστήμονες από τα Τμήματα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Βιολογίας και Γεωλογίας του ΕΚΠΑ συνέβαλαν στην τεκμηρίωση και ανάλυση των ευρημάτων.

Για το 2026 προγραμματίζεται η συνέχιση των ερευνών με εκτεταμένες γεωφυσικές διασκοπήσεις, αναλύσεις θερμοφωταύγειας, πυρηνοληψίες και δοκιμαστικές τομές, με στόχο την πληρέστερη κατανόηση της διαμόρφωσης τόσο του λόφου όσο και του παραποτάμιου πλατώματος.

Στόχοι και προοπτικές

Το Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Φιλιππαίων (Phili.P) αποτελεί καρπό της αγαστής συνεργασίας του ΕΚΠΑ, του ΥΠΠΟ και της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας (Π.Ε. Γρεβενών) στο πλαίσιο Προγραμματικής Σύμβασης Πολιτισμικής Ανάπτυξης (2025-2028).

Το πρόγραμμα φιλοδοξεί να εμπλουτίσει τη γνώση μας για την ιστορική τοπογραφία και τις κοινωνικοπολιτικές δομές της Δυτικής Μακεδονίας κατά την αρχαιότητα, να αναδείξει την περιοχή των Γρεβενών ως πρότυπο πεδίο έρευνας για την Αρχαιολογία του Ορεινού Τοπίου, και να ενισχύει τη σύνδεση της πανεπιστημιακής έρευνας με τις τοπικές κοινωνίες και τη βιώσιμη ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.